NGÀY VUA DUY TÂN BỊ BẮT GIỮ

 

NGÀY VUA DUY TÂN BỊ BẮT GIỮ

Bài nầy được viết ngày 6 tháng 5 năm 2024 để kỷ niệm 108 năm thực dân Pháp bắt giữ vua Duy Tân và sau đó đưa đi an trí tại đảo Réunion.

Vua Duy Tân có tên khai sinh là Nguyễn Phúc Vĩnh San, sinh ngày 19 tháng 9 năm 1900, tử nạn ngày 26 tháng 12 năm 1945, là vị hoàng đế thứ 11 của triều Nguyễn từ năm 1907 đến năm 1916, kế vị vua cha Thành Thái. Ông là con thứ 8 của vua Thành Thái và bà hoàng phi Nguyễn Thị Định.

Khi vua cha bị Pháp lưu đày, lẽ ra triều đình phải chọn người con trưởng lên kế vị, nhưng chính quyền thực dân sợ một vị vua trưởng thành sẽ khó sai khiến, nên họ ra lịnh phải chọn một hoàng đế nhỏ tuổi. Khâm sứ Ernest Lévecque điểm danh các hoàng tử nối ngôi, thiếu mất Vĩnh San, liền cho người đi tìm. Họ thấy cậu bé trốn dưới gầm giường, mặt mày lem luốc, hỏi ra mới biết cậu đang tìm con dế mới bị thất lạc đâu đó. Tắm rửa xong, họ đưa hoàng tử vào ra mắt người Pháp, vừa gặp mặt người Pháp đồng ý ngay, vì họ thấy Vĩnh San có vẻ nhút nhát, đần độn. Khi lên ngôi Vĩnh San đặt niên hiệu là Duy Tân, có ý muốn hướng tới sự nghiệp chưa thành của vua cha Thành Thái.

Ngày 5 tháng 9 năm 1907 vua Duy Tân lên ngôi, người Pháp không ngờ rằng cậu bé trông có vẻ thiếu thông minh đó đã thay đổi chỉ sau một ngày đăng cơ. Một nhà báo người Pháp thuật lại ‘Chỉ một ngày lên ngai vàng đã thay đổi hoàn toàn bộ mặt của cậu bé lên tám’. Những gì quan quân thực dân làm trái ý, xâm phạm đến hoàng tộc hay đất nước, vị vua trẻ tuổi phản kháng rất kịch liệt. Năm 13 tuổi, vua duyệt lại những hiệp ước bất cân xứng mà nước An-nam đã ký với Pháp, liền ra lịnh quần thần cử người sang Paris để yêu cầu chỉnh sửa, cả triều đình không ai dám nhận chuyến đi đó.  Năm 15 tuổi vua triệu tập cả 6 vị đại thần, bắt các ông ký vào một biên bản để chính vua đích thân đi khiếu nại, ai nấy đều sợ hãi, phải nhờ đến bà Thái hậu can ngăn. Từ đó vua ác cảm với người Pháp và không còn tin tưởng vào các quan chức trong triều đình nữa.

Biết được tấm lòng của vua Duy Tân đối với đất nước, tổ chức Việt Nam Quang Phục Hội do cụ Phan Bội Châu thành lập đã cử hai ông Trần Cao Vân và Thái Phiên tìm cách móc nối. Hai nhà lãnh đạo nầy bỏ tiền vận động người tài xế riêng của vua xin thôi việc và thay vào đó người tài xế của Hội tên là Phạm Hữu Khánh. Tháng 4 năm 1916, nhân dịp đưa Duy Tân đi nghỉ mát ở Cửa Tùng, Phạm Hữu Khánh trao cho vua một bức thư của hai nhà lãnh đạo, vua đọc thư và ngỏ ý muốn gặp hai người. Sau nhiều ngày cùng giả dạng đi câu cá với nhau, quyết định khởi nghĩa đánh đuổi thực dân vào ngày 3 tháng 5 năm 1916. Thế nhưng đại cuộc bất thành vì bí mật bại lộ, Trần Cao Vân và Thái Phiên định đưa vua đi trốn. Sáng ngày 6 tháng 5 năm 1916, tất cả bị bắt.

Khâm sứ tại Huế và Toàn quyền thuyết phục Duy Tân trở lại ngôi vua, nhưng ông đã khước từ: ‘Các ngài muốn bắt buộc tôi phải làm vua nước Nam, thì hãy xem tôi như một hoàng đế trưởng thành, có quyền tự do hành động, có quyền trao đổi tin tức và ý kiến với chính phủ Pháp’. Bản án quy hết tội cho bốn nhà lãnh đạo Việt Nam Quang Phục Hội, tất cả bốn người bị xử chém. Riêng Duy Tân được giảm nhẹ vì cho là nhỏ tuổi, bị xúi giục, chỉ bị cho đi lưu đày ở đảo La Réunion cùng với vua cha Thành Thái.

Câu nói để đời của vua Duy Tân: ‘Tay dơ lấy nước mà rửa, Nước dơ thì phải lấy máu mà rửa, hiểu không?’