LỜI RU CỦA MẸ

Tôi mất mẹ năm lên 5 tuổi, lúc đó em gái tôi chỉ vừa tròn hai tháng và mẹ nằm bệnh viện, nên đến bây giờ tôi không thể hình dung nổi hình ảnh của mẹ tôi, cũng như không nhớ mẹ đã hát ru con như thế nào.

Bài viết dưới đây như một nén hương lòng để tưởng nhớ người mà đã gần sáu mươi năm tôi không còn dịp để nói lên hai tiếng “Mẹ ơi!”.

Dù chưa ai có thể xác định thời gian, nhưng dường như tiếng hát ru con đã có từ ngàn xưa, khi ngôn ngữ loài người hoàn chỉnh và khi kho tàng ca dao đã hình thành trong xã hội dân gian. Con người dùng tiếng nói, lời ca để thể hiện cung bậc cảm xúc, tình yêu qua những truyện kể, ca dao, tục ngữ, câu hò, điệu múa.

Hát ru con còn gọi là hát đưa em hay hát ầu ơ. Đó là những bài hát ngắn, dựa vào những câu ca dao có sẵn, rồi thêm vào những tiếng đệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi, tùy theo ngôn ngữ địa phương và tùy theo tâm trạng của người hát. Theo lẽ tự nhiên trong xã hội, trai lớn lên cưới vợ, gái lấy chồng, sinh con đẻ cái, tạo nên mái ấm gia đình. Những đứa trẻ chào đời vừa minh chứng cho tình yêu đôi lứa, vừa là sợi dây ràng buộc tình cảm, trách nhiệm của bậc làm cha mẹ. Việc chăm sóc đứa bé thường do người mẹ đảm trách, vì đó là thiên chức mà Đấng Tạo Hóa ban tặng cho phụ nữ.

Trong công tác chăm nuôi con trẻ, người mẹ dành một khoảng thời gian rất lớn cho việc vỗ về giấc ngủ của bé thơ. Để cho đứa nhỏ chìm vào giấc điệp, người mẹ ê a những câu vè, đặt ra những lời hát, kèm theo phần đệm hơi như à ơi, ầu ơ để thêm phần nhẹ nhàng, du dương, cho con dễ ngủ. Kho tàng ca dao êm ái, giàu âm điệu của Việt Nam trở thành nguồn cung cấp lời ca cho những bài ru em đó. Giọng ru dường như cố tình kéo dài ra bằng những từ vô nghĩa như ơ, ờ, ớ, ở để giai điệu thêm phần trầm bổng miên man, làm cho đứa bé dễ rơi vào giấc ngủ thần tiên. Gói gém trong tiếng ca còn là tiếng lòng của mẹ về thân phận con người, về những bài học đạo đức, hay cách đối nhân xử thế mà mẹ muốn truyền đạt cho con, dù rằng con thơ chưa thấu hiểu nổi.

Người ta nói một đứa trẻ khi ngủ thường trải qua ba giai đoạn: khóc đòi ngủ, ngủ mơ màng, rồi đến ngủ say. Và nếu quan sát cách bà mẹ hát ru con cũng có ba cung bậc, ba kiểu hát khác nhau nhằm dìu dắt con mình từ trạng thái buồn ngủ sang một giấc ngủ sâu.

Khi đứa trẻ khóc vì buồn ngủ, người mẹ nhẹ nhàng đưa bé vào nôi hay võng, rồi vỗ về nhè nhẹ bằng một lời ca dao như “Ầu ơ, ví dầu, ví dẫu, ví dâu. Ví qua ví lại, ví trâu vô chuồng”. Lời ru có khi chỉ là những câu đơn sơ, vô nghĩa, chỉ cốt yếu là tạo ra âm thanh đều đều bên tai để ru em bé chìm vào giấc mộng. Nhưng nếu em bé khóc to, thì tiếng hát của mẹ lớn hơn, nhanh hơn, như át đi tiếng khóc, buộc con mình cảm nhận nhạc điệu của lời ru. Rồi khi đứa trẻ rơi vào giấc ngủ lơ mơ, giọng ca của mẹ dịu lại, thâm trầm hơn, chậm hơn, các đề tài cũng mang tính cách dạy dỗ hơn, như “À ơi, trắng da vì bởi phấn dồi, Đen da vì bởi em ngồi chợ trưa”, hay “À ơi, sông dài cá lội biệt tăm, Phải duyên chồng vợ, ngàn năm vẫn chờ”.

Khi cảm thấy đứa con đã ngủ say, bài hát của mẹ chuyển sang một cung bậc mới, tha thiết hơn, đậm đà hơn. Lúc nầy mẹ hát là để ký thác một tâm sự, thổ lộ một tâm tình, như “Ầu ơ, Gió đưa bụi chuối sau hè, Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ”. Hay “Ầu ơ, chàng ơi phụ thiếp làm chi. Thiếp như cơm nguội đỡ khi đói lòng”. Con đã ngủ, nhưng mẹ vẫn thức, vẫn hát cho chính mình nghe, trút bớt niềm tâm sự cho gánh nặng trong lòng vơi đi.

Dù rằng hát ru nhằm mục đích tạo niềm êm ái cho giấc ngủ của con, nhưng người mẹ Việt Nam cũng lồng vào đó những bài học luân lý, những cách xử thế trong đời, để rồi khi lớn lên, lúc hiểu được ý nghĩa của lời ca dao, tục ngữ, con có sẵn một hành trang đạo đức vào đời. Một người hát cho một người nghe, giữa hai có mối thâm tình mẫu tử, làm tăng thêm sự khắng khít trong tình yêu của mẹ mà không có một loại máy móc hiện đại nào có thể thay thế được.

Chúng ta không biết các bà mẹ người Do Thái ngày xưa có hát ru con không, nhưng qua những gì Kinh Thánh ghi lại, dường như các bà như An-ne mẹ của Sa-mu-ên, Ma-ri mẹ Chúa Giê-xu hay Ơ-nít mẹ của Ti-mô-thê đã từng dùng những câu thơ trong Thánh Vịnh, bài hát của Thi Thiên mà ru giấc ngủ của con mình, nhằm truyền đạt đức tin, lòng nhân hậu và cách cư xử giữa xã hội loài người. Thánh Kinh I Sa-mu-ên đoạn 2 có ghi lại bài ca của bà An-ne, để rồi có thể nhờ lời ru đó vị tiên tri nhỏ bé đã hiến dâng đời mình phụng sự Đức Giê-hô-va. Phúc Âm Lu-ca đoạn 1 cũng ghi lại bài hát của bà Ma-ri, rồi cho biết rằng “Đức Chúa Giê-xu khôn ngoan càng thêm, thân hình càng lớn, càng được đẹp lòng Đức Chúa Trời và người ta” (Lu-ca 2:52). Vị sứ đồ khả kính Phao-lô khi viết thư cho mục sư trẻ Ti-mô-thê đã minh xác “Ta cũng nhớ đến đức tin thành thật của con, là đức tin trước đã ở trong Lô-ít, bà ngoại con, và trong Ơ-nít, mẹ con, ta chắc rằng nay cũng ở trong con” (II Ti-mô-thê 2:5).

Những tấm gương đó khuyến khích các bà mẹ hãy thêm vào dòng sữa ngọt những câu ca dao đậm nét dân tộc và lời thơ, ca thánh mà nuôi dưỡng thế hệ mới trong niềm yêu mến Chúa. Nhờ vào tấm lòng nhơn đức của mẹ mà đám con hậu duệ sẽ thành những người yêu mến Ngài, là những công dân gương mẫu, hữu ích trong cộng đồng xã hội. A-men!

Thong Tran

7 May 2016.